Vechtstreek Fruit: verwaarden van levend erfgoed door innovatie en coöperatie

Tot in de jaren 60 van de vorige eeuw telde het Groene Hart nog ruim 3000 hectare hoogstamboomgaarden. De oogst van de boomgaarden was in het verleden primair bedoeld voor de eigen consumptie; een eventueel overschot werd aan derden verkocht. Om die reden kennen deze boomgaarden ook meestal een breed scala aan soorten, rassen en variëteiten. Elk ras en elke variëteit was ontwikkeld met het oog op een specifieke toepassing (vers, sap, jam, moes, drogen, enz.).

De voormalige Buitenplaats Wittesteijn in Vreeland aan de Vecht heeft een hoogstamboomgaard met een kleine 300 bomen, die tezamen ruim 100 oudhollandse appel- en perenrassen vertegenwoordigen. Daarmee is de boomgaard van Wittesteijn een van de grotere. Sommige bomen zijn meer dan 100 jaar oud. De huidige eigenaren, Willem Groeneveld en zijn vrouw Agnes de Ruiter hebben de woning met boomgaard in 2018 gekocht als privébezit. Via het bedrijf Veltersland Suffolks, waar Willem eigenaar van is, worden in de boomgaard ook schapen gehouden.

Willem heeft in de korte tijd dat hij en zijn vrouw op Wittesteijn wonen, ervaren dat het onderhouden van een hoogstamboomgaard veel werk kost en dat het alleen tot sap laten verwerken van de oogst te weinig oplevert om kostendekkend te kunnen werken. Het beheer en onderhoud van een boomgaard vereist ook specifieke kennis en vaardigheden. Om die reden ziet Willem met lede ogen aan dat veel hoogstamboomgaarden in de omgeving in verval zijn of dreigen te raken. Het risico bestaat dat op termijn dit karakteristieke landschapselement uit de regio dreigt te verdwijnen.

Daarnaast vindt hij ook dat de unieke rijkdom aan smaken en toepassingsmogelijkheden die de verschillende soort, rassen en variëteiten vertegenwoordigen niet tot hun recht komen. Ook wordt veel van het fruit bij hem en bij andere eigenaren maar gedeeltelijk gebruikt waardoor er sprake is van voedselverspilling.

Willem wil dit levende erfgoed een nieuw podium geven, door samen met andere boomgaardeigenaren in de regio een assortiment nieuwe producten te ontwikkelen onder een gezamenlijk merk. Het merk moet staan voor onderscheidende kwaliteit, ambachtelijkheid, lokale verbondenheid en cultuurhistorie, maar dan wel verbonden met de wensen en eisen van de moderne tijd. Door het ontwikkelen en gezamenlijk op de markt brengen van een assortiment aan unieke producten met een hoge toegevoegde waarde in combinatie met korte ketens en lokale afzet kan een beter verdienmodel worden ontwikkeld. Hierdoor blijven eigenaren gemotiveerd om tijd, geld en kennis te (blijven) investeren in onderhoud en behoud van de boomgaarden.

Door de productontwikkeling, verwerking en afzet gezamenlijk te organiseren, ontstaan er meer mogelijkheden voor nieuwe producten, kunnen schaalvoordelen worden behaald en grotere volumes worden geproduceerd, waardoor de producten voor een groter scala aan afnemers interessant wordt.

Een netwerk van samenwerkende eigenaren van hoogstamboomgaarden kan nog meer voor elkaar betekenen in termen van kennisontwikkeling en –uitwisseling en kwaliteitsverbetering van beheer en onderhoud.

Verder kunnen als nevendoelen worden genoemd: het in stand houden van levend erfgoed, (agro-)biodiversiteit en landschappelijke kwaliteit; De genetische diversiteit aan oude fruitrassen in stand houden; samenwerking met andere lokale producenten om de totale impact verder te vergroten; streekbewoners en stedelingen informeren en bewustmaken van de cultuurhistorische, ecologisch en landschappelijke betekenis van hoogstamfruitboomgaarden.

Start: zomer 2020
Gereed: najaar 2023

Bekijk het filmpje over dit project!